Mechanizmy obronne w psychoterapii – co mówi o nas nasza podświadomość?

Mechanizmy obronne to reakcje ludzkiego organizmu na bardzo silne emocje. Działają one poza ludzką świadomością, ochraniając w ten sposób psychikę przed nadmiernym stresem oraz przeciążeniem. Z jednej strony są one niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania, z drugiej jednak strony stosowane w nadmierny sposób mogą zaszkodzić organizmowi. W poniższym artykule przyjrzymy się bliżej, czym są te mechanizmy obronne. Zapraszamy!

Mechanizmy obronne – co warto wiedzieć?

Zygmunt Freud, twórca psychoanalizy, jako pierwszy wprowadził koncepcję mechanizmów obronnych, choć nie używał tego terminu w sposób systematyczny. Rozwinęli go dopiero jego następcy, w tym jego córka Anna Freud. Zgodnie z terminologią mechanizmy obronne pozwalają zmniejszyć stres i napięcie, które pojawia się w ludzkim ciele, bez zmiany sytuacji. Choć mechanizmy te są naprawdę ważne, należy uważać, aby nie zniekształciły one całkowicie rzeczywistości. Stosowanie mechanizmów obronnych wchodzi w nawyk i sprawia, że jednostka nie potrafi zmierzyć się z problemem tylko go wypiera.

Najczęstsze mechanizmy obronne – jak je rozpoznać?

Wśród najczęściej spotykanych mechanizmów obronnych można wyróżnić wyparcie, projekcję, racjonalizację oraz sublimację. Każdy z nich pełni specyficzną funkcję w radzeniu sobie z nieakceptowanymi myślami, uczuciami czy impulsami, które mogłyby zakłócić równowagę psychiczną.

  • Wyparcie – polega na usuwaniu ze świadomości trudnych wspomnień, myśli lub emocji, które mogłyby wywołać lęk lub dyskomfort. Przykładem może być sytuacja, w której osoba nie pamięta traumatycznego wydarzenia z przeszłości, choć jego skutki są widoczne w codziennym zachowaniu.
  • Projekcja – to przypisywanie innym własnych, nieakceptowanych uczuć, impulsów lub cech. Osoba stosująca ten mechanizm może oskarżać innych o złe intencje, podczas gdy sama doświadcza takich emocji, ale nie chce ich uznać. 
  • Racjonalizacja – polega na tworzeniu logicznych, ale fałszywych wyjaśnień dla swoich działań lub decyzji, aby uniknąć poczucia winy czy wstydu. 
  • Sublimacja – jest jednym z najbardziej adaptacyjnych mechanizmów obronnych, ponieważ polega na przekształcaniu nieakceptowanych impulsów w działania społecznie akceptowalne lub twórcze. 

Mechanizmy obronne w psychoterapii – dlaczego warto je poznać?

Analiza mechanizmów obronnych umożliwia terapeucie i pacjentowi w zidentyfikowaniu tego, w jaki sposób radzi on sobie z emocjami i problemami, które go dotykają. Uświadomienie sobie tych procesów pozwala w skuteczniejszy sposób je kontrolować, co z kolei sprzyja budowaniu zdrowszych nawyków i efektywniejszemu radzeniu sobie z wyzwaniami.

Celem psychoterapii nie jest całkowite wyeliminowanie mechanizmów obronnych, ale raczej ich przekształcanie w bardziej akceptowalne formy. Na przykład, mechanizmy niedojrzałe, takie jak wyparcie czy projekcja, mogą zostać zastąpione dojrzałymi reakcjami, które lepiej wspierają rozwój emocjonalny i budowanie relacji, np. na sublimację.

Poznanie mechanizmów obronnych pozwala również zrozumieć, w jaki sposób przeszłe doświadczenia wpłynęły na obecne schematy zachowań. Dzięki temu terapia może pomóc w rozwiązywaniu głęboko zakorzenionych problemów i budowaniu spokoju wewnętrznego. W efekcie pacjent zyskuje większą świadomość siebie, przez co lepiej radzi sobie ze stresem.

Podsumowanie

Praktycznie każdy z nas ma wykształcone pewne mechanizmy obronne, które pozwalają nam radzić sobie z otaczającą nas rzeczywistością. Wiele z tych mechanizmów ma za zadanie bronić organizm przed problemami, natomiast w dłuższej perspektywie wpływa niekorzystnie na świadomość i podświadomość. Mogą prowadzić do budowania nieuświadomionych traum. Do najpopularniejszych takich mechanizmów można zaliczyć wyparcie. Aby skutecznie umieć wykorzystywać mechanizmy obronne i przekształcić je w reakcje dojrzałe, np. w sublimację, warto udać się na terapię, która pomoże odzyskać równowagę i lepiej radzić sobie w przyszłości ze stresem.