Osobowość w ujęciu psychodynamicznym.
W jednej z wiodących psychodynamicznych teorii, osobowość jest ujmowana jako dynamiczna organizacja utrwalonych u danej osoby sposobów zachowania, myślenia, przeżywania emocji i motywacji. Oznacza to, że jest czymś, co pozwala człowiekowi na wchodzenie w relację ze światem. Na ogólniejszym poziomie osobowość, jest tym, co myślimy o sobie samych, ale również tym, co myślimy o innych ludziach i łączących nas relacjach. Na rozwój osobowości ma wpływ wiele różnych czynników m.in. nasz genetycznie uwarunkowany temperament, doświadczenia rozwojowe czy wczesnodziecięce relacje z naszymi opiekunami.
Opis osobowości i diagnoza jej zaburzeń.
Wśród klinicystów o różnych orientacjach teoretycznych dominują dwa sposoby opisu osobowości – (1) opis na podstawie posiadanych cech oraz (2) opis strukturalny. W diagnozie psychodynamicznej korzystamy z opisu strukturalnego, który pozwala na ocenę poziomu integracji wewnętrznych struktur psychologicznych. Wyróżniamy cztery poziomy integracji – zdrowy, neurotyczny, borderline oraz psychotyczny. W opisie strukturalnym szczególną uwagę poświęca się ocenie tożsamości na podstawie której możliwe jest różnicowanie między zdrową osobowością a zaburzeniami osobowości. Zdrowa osobowość charakteryzuje się m.in.: 1) dobrze zintegrowaną tożsamością, co odzwierciedla stabilny i wielowymiarowy obraz siebie samego oraz innych (tj. posiadamy zdolność do dostrzegania i tolerowania zarówno mocnych jak i słabych stron własnych oraz cudzych); 2) umiejętnością wyznaczania i realizacji długoterminowych celów życiowych (np. planowanie i konsekwentne podążanie określoną ścieżką edukacyjną lub zawodową) 3) zdolnością do tworzenia i podtrzymywania trwałych więzi z innymi – tolerowanie konfliktów, zależności oraz intymności pojawiających się w relacjach; 4) korzystaniem z dojrzałych mechanizmów obronnych, które umożliwiają nam elastyczne radzenie sobie z wyzwaniami codzienności oraz naszymi wewnętrznymi konfliktami (np. dotyczącymi wyrażania agresji lub potrzeb związanych z zależnością od innych); 5) stabilnym i konsekwentnym funkcjonowaniem moralnym i etycznym powiązanym z osobistymi wartościami i ideami; 6) uznawaniem konwencjonalnych pojęć dotyczących rzeczywistości niezależnie od aktualnego poziomu pobudzenia emocjonalnego (np. przeżywanie złości, które nie zniekształca naszej zdolności do racjonalnej oceny sytuacji). Wraz z pojawieniem się zaburzeń osobowości obserwujemy pogorszenie w co najmniej jednym z wymienionych obszarów. Im większa ilości obszarów dotkniętych jest niekorzystnymi zmianami, tym głębszy jest poziom zaburzenia osobowości.
Typy osobowości.
Dokonując strukturalnej oceny osobowości i poziomu głębokości zaburzeń staramy się również określić typ osobowości, który określa pewien styl funkcjonowania interpersonalnego danej osoby. Na poszczególnych poziomach osobowości tj. neurotycznym, borderline (nie mylić z zaburzeniem osobowości typu borderline) i psychotycznym możemy spotkać różne typy osobowości. Do poziomu neurotycznego zaliczamy: (1) osobowość obsesyjno-kompulsyjną (nie mylić z zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnym), (2) osobowość depresyjną, (3) osobowość histeryczną. Na poziomie borderline występują: (1) osobowość unikająca, (2) osobowość zależna (3) osobowość narcystyczna (4) osobowość histrioniczna (5) osobowość borderline. Na niskim poziomie borderline graniczącym z poziomem psychotycznym: (1) osobowość paranoiczna, (2) osobowość schizoidalna (3) osobowość narcystyczna (4) osobowość borderline (5) osobowość antyspołeczna.
W niektórych wypadkach do oceny zaburzeń osobowości konieczna może być konsultacja psychiatryczna.
Cele psychoterapii psychodynamicznej.
Celem leczenia psychoterapeutycznego w podejściu psychodynamicznym jest redukcja zgłaszanych objawów ale również rozwój w obszarze posiadanych zdolności i zasobów psychologicznych. Dla każdego pacjenta cele ustalane są w sposób indywidualny i dostosowany do jego potrzeb i możliwości. Mogą one obejmować np. poprawę umiejętności tworzenia satysfakcjonujących związków, utrzymywanie realistycznej i stabilnej samooceny, bardziej subtelne i zróżnicowane rozumienie siebie i innych, poszerzenie tolerancji dla różnych stanów emocjonalnych czy też większą elastyczność w radzeniu sobie z wyzwaniami codzienności a także inne.
Skuteczność psychoterapii psychodynamicznej.
Liczne badania dowodzą, że psychoterapia psychodynamiczna wykazuje skuteczność w leczeniu wielu zaburzeń psychicznych m.in.: lęku, ataków paniki, depresji, zaburzeń jedzenia, uzależnień od substancji psychoaktywnych a także zaburzeń osobowości (Leichsenring, 2005; Milrod et al., 2007 za: Schedler 2010). Metaanalizy różnych badań poświęconych zastosowaniu psychoterapii psychodynamicznej w leczeniu zaburzeń osobowości wskazują na jej dużą skuteczność oraz efekty w postaci m.in. poprawy funkcjonowania interpersonalnego, redukcji zgłaszanych objawów (Messer & Abbass, w druku, za: Schedler 2010) a także zmian w funkcjach refleksyjnych oraz organizacji przywiązania u pacjentów z diagnozą zaburzeń osobowości typu borderline (Levy i inni, 2006 za: Schedler 2010). Coraz więcej doniesień naukowych wskazuje także na to, że efekty psychoterapii psychodynamicznej utrzymują się na długo po zakończeniu leczenia a co więcej, wspierają dalszy samodzielny rozwój i wzrost psychologiczny pacjenta.
.
Literatura: Caligor E., Kernberg O. F., Clarkin F.J, Yeomans F. E. Psychoterapia psychodynamiczna patologii osobowości. Lecznenie self i funkcjonowania interpersonalnego, tłum. M. Bazan, Kraków, Polskie Towarzystwo Psychoterapii Psychodynamicznej, 2019.
Gabbard G. O. Psychiatria psychodynamiczna w praktyce klinicznej, Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2015.
Schedler J. (2010). Skuteczność terapii psychodynamicznej, tłum. Grzegorz Andreasik American Psychologist. 65 (2), 98-109
.
Karolina Rykowska-Jasiulewicz – psycholog psychoteraputa, prowadzi psychoterapię psychodynamiczną, prowadzi psychoterapię indywidualną
Małopolski Ośrodek Psychoterapii SYNAPSA Kraków.